تغذیه کودی در تولید سبزیجات

سبزیجات پر مصرف ترین گیاهان برای عناصر مغذی خاک اند. تولید هر چه تولید فشرده تر انجام شود، تغذیه کودی سبزیجات از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود. اما خاک یک مخزن ثابت تغذیه برای گیاه نیست. خاک محل وقوع فرآیندهای مفید میکروبی، فیزیکی و شیمیایی است که در تجزیه و تبدیل و جذب مواد آلی و در تشکیل و حفظ اجزاء ساختمان آن مؤثراند.

تعیین نیازهای کودی یک زمین زراعی یا گلخانه ای تنها پس از دریافت نتیجه آزمایش خاک قابل برنامه ریزی است. 

کیفیت خاک براساس نتیجه ی آزمایش برای در صد نوع ذرات تشکیل دهنده و موجودی مواد آلی در آن مورد بررسی قرار می گیرد.

خاکهای سنگین یا خاکهای سبک و شنی برای ایجاد تعادل در تغذیه سبزیجات اصلاح می شوند. 

نیازهای کودی در تولید سبزیجات

معمولأ مقادیر بیش از اندازه عناصر مغذی در خاک، به حوادث فیزیولوژیک ( « ویتروز» در گوجه فرنگی، نکروز در سبزیجات برگی)، کاهش ماندگاری محصول و/ یا حساسیت در برابر بیماری های قارچی منجر می شود. 

در اثر کمبود عناصر ضروری در خاک نیز نشانه های مشخص در گیاهان نمایان می شود که می تواند در مراحل رشد گیاه اخلال ایجاد کند و/ یا به کیفیت محصول آسیب برساند.

عناصر اصلی و پر مصرف در گیاه  (Macronutrients) :

ازت یا نیتروژن (N)، فسفر (P)، پتاسیم یا پتاس (K)، کلسیم (Ca) گوگرد یا سولفور (S)، منیزیوم (Mg)

عناصر کمیاب یا میکرو (Micronutrients): آهن (Fe)، بر (B)، کلر (Cl)، منگنز (Mn)، روی (Zn)، مس (Cu)، مولیبدن (Mo)، نیکل (Ni)

 از مهمترین عوامل مورد توجه در آزمایش خاک میزان اسیدیته (pH)، مقدار مواد آلی در خاک و جنس خاک است. بیشتر سبزیجات pH خنثی را می پسندند زیرا در این حالت کلیه عناصر مورد نیاز آنها برای جذب از ریشه ها در دسترس قرار می گیرد.

برای اصلاح خاکهای اسیدی، از کودهای کربناته (کربنات کلسیم) و در خاکهای قلیایی از کود سولفاته با واکنش اسیدی (سولفات آمونیوم) استفاده می شود.

علاوه بر این نا دیده گرفتن نقش سازنده ی باکتری های مفید خاک به خستگی و تنزل کیفی خاک منجر می شود. در این ارتباط استفاده از کود سبز، تناوب کشت، تأمین مواد آلی و اجرای عملیات خاک ورزی سنجیده توصیه می شود.

زمانبندی تغذیه کودی در تولید سبزیجات

زمان تغذیه کودی بر حسب نوع محصول ، شرایط آب و هوایی و نوع خاک تعیین می شود. در بیشتر موارد کودها ( به ویژه پتاسیم و فسفر) به صورت پایه در پاییز یا اوایل بهار تأمین می شود. 

در خاکهای سنگین که مواد مغذی را در خود نگهمیدارند، زمان تأمین کود برای کشت سبزیجات در یک مرحله در پائیز یا در اوایل بهار (۴-۲ هفته) پیش از کشت تعیین می شود. 

اما تأمین کود در زمان رشد، برای مثال در مناطق پر باران که مواد کودی بر اثر بارشها شسته و از دسترش ریشه های گیاه خارج می شود، به صورت تدریجی در طول فصل رشد توصیه می شود. به این ترتیب امکان تغذیه محصول فراهم می شود و به علاوه از آلوده شدن آبهای سطحی به کودها (بویژه ازت) جلوگیری به عمل می آید.

تغذیه برگی در تولید سبزیجات

گیاهان مواد غذایی خود را از راه ریشه جذب می کنند، اما در مواردی اگر pH خاک مناسب نباشد، در صورت کمبود یا از دسترس خارج شدن عناصر در خاک، اصلاح تغذیه از روش تغذیه برگی (محلول پاشی) امکان پذیر است.

برای جلوگیری از تراکم عناصر در گیاه و اُفت سلامت محصول، اجرای این روش تغذیه کودی نباید در اواخر فصل رشد انجام شود. 

کود سبز در تولید سبزیجات

کود سبز کشتی است که محصول آن برای کمک به سلامت و اصلاح ساختمان خاک و تأمین نیازهای تغذیه ای محصول بعد مجددأ به خاک برگردانده می شود. 

کود سبز در مدت رشد، موجب هوارسانی در خاک، حفظ کیفیت تغذیه ای خاک به دلیل جلوگیری از شسته شدن عناصر مغذی، کنترل علفهای هرز و تأمین شرایط فعالیت مفید میکروارگانیسم  ها برای تبدیل مواد آلی در خاک می شود. 

نتایج یک بررسی در استرالیا نشان داده است که استفاده از کود سبز، در مقایسه با خاک بدون پوشش، می تواند تا ۹۷٪  منابع مغذی خاک را حفظ نماید.

معمولأ کود سبز را از میان گیاهان خانواده نخود (بقولات) انتخاب می شود. اما استفاده از هر گیاه زراعی سبز و زود رشد مناسب است. برای کاهش آفات و بیماریها، کود سبز از خانواده متفاوت با خانواده محصول سبزی بعدی انتخاب می شود. 

کود سبز در فاصله دو کشت سبزیجات یا به صورت یک گیاه زراعی در یک فصل رشد در چرخه ی تناوب کشت می شود.

در خاکهای ضعیف و کم آب می توان از شبدر ایرانی، گندم سیاه یا چاودار به عنوان کود سبز استفاده کرد.

تناوب در تولید سبزیجات 

اجرای تناوب کشت در قطعه زمین زراعی یا گلخانه ای برای حفظ کیفیت خاک، استفاده بهتر از مواد مغذی خاک، کنترل علفهای هرز و آفات و بیماری ها در میان سبزیجات اهمیت فراوان دارد.

در پایان نمونه ای از تناوب سالیانه در تولید محصول سبزی در یک قطعه از زمین یا گلخانه توصیه می شود: 

سال ۱- محصولات دانه ای: لوبیا، نخود فرنگی، سویای تازه، باقلا 

سال ۲- محصولات برگی: چارد، کلم، کاهو، کرفس، اسفناج، سبزی خوردن

سال ۳- محصولات ریشه ای: هوبج، پیاز، چغندر لبویی، تربچه، شلغم، سیر

سال ۴- محصولات میوه ای: خیار، گوجه فرنگی، بادمجان، فلفل ها، کدو