باغ، میراث زنده

باغ میراث زنده مردم است. باغهای تاریخی ایران و جهان از پر طرفدارترین جاذبه های گردشگری هستند. طراحی زیبا ی باغ های باستانی و تاریخی ایران و تأثیر گذاری آن بر فرهنگ و ادب و هنر ما، موضوع تحقیق و بررسی های متعدد قرار گرفته است. ¹

باغ های تاریخی

باغ های تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده اند. حفاظت از آنها نشانه ای از اهتمام بر پاسداری از هویت تاریخی و فرهنگی مردم و ضامن رونق گردشگری است.

باغ های شخصی

باغ های شخصی برای بهره مندی از منظر درختان و فضای سبز، گلکاری ها، تولید میوه و سبزی و در مواردی نگهداری حیوانات احداث می شوند.

این باغ ها که پیرامون منزل مسکونی شهری یا جداگانه در حاشیه شهرها و در روستاهای خوش آب و هوا ایجاد می شوند با توسعه شهرها در موقعیت شهری قرار می گیرند .

در همه ی مناطق, فضای باغ شخصی و منظر آن وابسته به سلیقه فردی و نسبت به هنر و امکانات زمان متغیر است.

در بسیاری از باغ ها معمولأ درختکاری و گلکاری فصلی و دائمی انجام می گیرد. البته استفاده از گلدان همیشه برای سهولت جا به جایی و نگهداری گیاهان حساس به سرما مرسوم است.

باغ های شخصی از منابع حیاتی شهر و میراث بومی کشور ها هستند و از جمله هویت فرهنگی مردم محسوب می شوند

باغ های شخصی سالها با صبر و کوشش، سلیقه و هنر مردم و با صرف وقت و هزینه بسیار احداث و نگهداری می شوند

در کشورهای گوناگون جهان، علاقه افراد به گیاهان و هنر باغداری موجب احداث باغ های استثنایی  شده است. مجموعه هایی از گیاهان دارویی، گلهای مورد علاقه گرده افشان ها، گیاهان آبزی، درختان نادر یا  گل رز .

از یک قرن پیش تا کنون مؤسسات، انجمن ها و گروه های داوطلب در کشورهای جهان از این میراث زنده پشتیبانی می نمایند.

برنامه ریزی های موفق توانسته اند از آنها در بهترین شرایط برای بازدید و بهره مندی عموم نگهداری نمایند.

اهمیت باغ و باغچه های شهری

نوع زندگی شهری کنونی قدمت ۲۰۰ ساله دارد. با رشد جمعیت شهری فرصت های همزیستی انسان با طبیعت کاهش یافته است.

بنا برگزارش گروه اموراجتماعی و اقتصاد سازمان ملل، از دهه ی ۵۰ میلادی جمعیت شهرنشین جهان رشد بسیار داشته است. جمعیت شهرنشین از ۷۴۶ میلیون به ۳،۹ میلیارد نفر در سال ۲۰۱۴ افزایش پیدا کرده و آسیا با ۵۳ ٪  افزایش بالاترین رشد را داشته است.

به دنبال افزایش جمعیت و گسترش شهرها، نیاز به سرانه مناسب از فضای سبز شهری دارای اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است. معمولأ در برنامه ریزی های شهری فضای سبز جایگاه شناخته شده ای یافته و معیار مهمی در ارزیابی کیفیت زندگی شهری است.

انجمن باغبانی انگلستان، در خلاصه ای از بررسی های خود که در سال ۲۰۱۳ منتشر شده مهمترین فوائد وجود باغ های شهری را در پیشگیری از سیل، تنظیم دما، حفظ سلامت مردم و حفاظت از تنوع زیستی نام برده شده است. این نهاد به اهمیت نگهداری و حفظ رونق باغ ها برای آیندگان پرداخته است.

انتخاب درختان و گیاهان برتر برای مقابله با افزایش دما و آموزش مهارتهای باغبانی برای جوانان و جمعیت های شهری مورد تآکید قرار دارد.

یک بررسی در زمینه تأثیر فضای سبز، باغ و باغجه در سلامت جسمی و روانی و احساس امیدواری و خوشبختی در شهر نشینان انگلیسی نشان داده است که ۹۰٪ افراد به داشتن باغچه خصوصی و فعالیت در آن علاقمند اند. این افراد بیشترین جاذبه آن را در لذت بردن از منظر و دست یافتن به احساس آرامش برای خود عنوان کرده اند. در همین ارتباط بزرگترین نقطه ضعف زندگی در شرایط شهری را در عدم دسترسی به فضای باغچه و گل و گیاه برای خود دانسته اند.

نکته جالب این است که، همانطور که انتظار می رود، علاقه به گذراندن اوقات، نوع فعالیت و مدت زمان سپری شده در فضای باغ و باغچه در میان گروه های سنی محله ها یکدیگر تفاوت معنی دار نشان می دهد. با افزایش سن، این معیارها اهمیت بیشتری کسب می کنند.

بهره مندی از منظر زیبای باغ و گل و گیاه از معیارهای مورد علاقه در ۷۵٪ افراد برای انتخاب محل زندگی شهری عنوان شده است

این بررسی نشان داده است که وجود باغ و باغچه در محیط شهری از یک سو دارای منافع متعددی از ارزش های شخصی: آرامش، تجربه باغبانی و خلاقیت، ارتقای جایگاه زندگی است.

از سوی دیگر ارزش های عمومی آن :مشارکت در زیبا سازی و سالم سازی محیط شهری، ایجاد ارتباط بیشتر میان مالکین، است.

اثرات «گرم شدن زمین» بر باغ ها

قدمت حضور درختان بر روی کره زمین بیش از انسان است. درختان حلقه ی اساسی چرخه ی زندگی در طبیعت و ثروت جهان اند. وجود آنها امکان زندگی را برای بسیاری از موجودات تضمین می کند.

فوائد بیشمار درختان در زندگی انسان بسیار است:

•  تولید اکسیژن، تصفیه و تلطیف هوا، سایه اندازی، تثبیت خاک و جلوگیری از رانش زمین، طوفان، سیل، گرد و غبار و آلودگی صدا
• تولید محصولات و فرآورده های متنوع،
• ارتقاء کیفیت زندگی شهری، آرامش روانی و احساس خوشبختی و موارد بسیار دیگر را شامل می گردد.

درختان که از گیاهان دائمی هستند در بهترین شرایط از عمری پر بار و طولانی برخوردارند. بهترین شرایط برای درختان: فراهم بودن اقلیم و خاک مناسب، آب کافی و برخورداری از ریشه و شاخ و برگ سالم است.

درختان باغی معمولأ عمر کمتری از درختان جنگلی دارند. درخت سیب در بهترین شرایط ۸۰ سال و درخت توت سفید ۱۵۰ سال عمر می کنند، در حالی که عمر درخت شاه بلوط می تواند به ۴۵۰ سال برسد. البته شگفتی های طبیعی مانند درخت سرو و درخت سکویا با هزاران سال سن هم وجود دارد.

برای حفظ باغ و باغچه در هر شهر

یک برنامه پشتیبانی از مالکین برای نگهداری از درختان بویژه با استفاده از روشهای آبیاری، مورد نیاز خواهد بود

یکی از مهمترین عوامل تهدید کننده باغ، محدودیت در تأمین‌آب مورد نیاز برای نگهداری از گل و گیاه و درختان است.

کمبود آب، افزایش دما و طولانی شدن فصل گرما در اقلیم های خشک، از عوارض تغییرات آب و هوایی ناشی از « گرم شدن کره زمین» است.

در صورت عدم آمادگی، درختان و موجودیت باغ ها با خسارت های جبران ناپذیر و انقراض روبرو خواهد شد و فضای زندگی ما را بشدت دگرگون خواهد نمود.

باغ های قدیمی

درختی سبز در قلبت نگهدار، شاید پرنده ای آوازخوان بیاید  (ضرب المثل چینی)

درختان میوه با گذشت زمان و در صورت بهره برداری نادرست آسیب می بینند، در دوران زندگی خود با نسل های مختلف ساکنین خانه یا محله همجوار می شوند و موقعیت آنها با رفتار افراد پیوند می خورد. بسیاری از درختان با خطر عدم رسیدگی به موقع برای آبیاری و هرس، آسیب دیدگی تنه و شاخه ها و حتی شعله های آتش روبرو هستند.

آیا درختان باغ قدیمی قابل نگهداری هستند؟

درخت سالخورده که ریشه در عمق خاک دارد ارزشمند است چرا که می تواند در شرایط سخت بهتر از درخت جوان باقی بماند. وجود ریشه های درخت سالمند باعث می شود که بارندگی های فصلی به داخل زمین هدایت و آب دخیره شود. همچنین شاخ و برگ درخت به کاهش دما و فرصت رشد برای گیاهان دیگر کمک می کند. از این رو حفظ درختان باغ ها نسبت به گیاهان دیگر دارای الویت است،

درختان باغ ها حتی در حالت خشک برای سکونت پرندگان و جانوران کوچک از اهمیت برخوردارند

اما در موارد ضروری تصمیم گیری برای قطع بخشی از شاخه ها، بخشی از تنه یا درخت کامل، بطور کلی پس از بررسی درختان توصیه می شود زیرا در بیشتر موارد امکان نجات درختان وجود دارد.

اگر رسیدگی علمی و فنی و بویژه هرس مناسب برای تولید شاخه،

در کنار اجرای عملیات خاک ورزی و روش مناسب آبیاری در محل رشد ریشه ها پیگیری شود، باغ پیر جوان خواهد شد

این نوشته، متن کامل سخنرانی تهیه شده برای کارگاه حوزهء باغ در پنجمین جشنواره بین المللی فیلم سبز ایران است.